معنای بلاغی مسندهای ظرفی؛ تأملی انتقادی در دوگانه‌ی ثبوت و حدوت در دانش بلاغت

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه

10.22034/alls.2025.20014.1095

چکیده

در دانش نحو، جمله به اسمیه و فعلیه تقسیم شده است اما در تراث بلاغیان، جمله بر اساس چیستی مسندش تقسیم شده است. بلاغیان در بررسی احوال مسند، مسند را به مسند فعلی و مسند اسمی تقسیم کرده‌ و این ضابطه را به دست داده‌اند که هرگاه مسند، اسم باشد، جمله صرفاً بر "ثبوت مسندإلیه برای مسند" دلالت می‌کند و اگر قرینه‌ای وجود داشته باشد، می‌تواند بر دوام ثبوتی نیز دلالت کند و هرگاه مسند، فعل باشد، جمله بر حدوث دلالت می‌کند و اگر قرینه‌ای وجود داشته باشد، می‌تواند بر استمرار تجددی نیز دلالت کند. در تقسیم بلاغیان، به مسند ظرفی به اندازه کافی توجه نشده است. مشکلی که وجود دارد این است که در برخی از آیات قرآن به طرز غیرقابل اغماضی بین مسند ظرفی و مسند اسمی یا فعلی فرق نهاده شده است. مسأله تحقیق این است که مسند ظرفی بر چه معنایی دلالت می‌کند؟ فرضیه تحقیق این است که از مسند ظرفی، فعلیت تلبس قابل برداشت است و اگر قرینه کافی وجود داشته باشد، می‌تواند بر دوام فعلیت تلبس نیز دلالت بکند. این ادعا با روش تحلیلی توصیفی، در چارچوب دانش بلاغت و با استفاده از منابع ادبی و تفسیری تأیید شده است.

کلیدواژه‌ها