1
دانشیار گروه معرفت شناسی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران
2
سطح 4 تفسیرتطبیقی مرکز تخصصی فاطمه الزهراءس، مدرس جامعه المصطفی العالمیه ص، اصفهان، ایران
10.22034/alls.2025.20173.1098
چکیده
روایات از منابع اصیل و اصلی فهم دین است؛ از همین‌رو بررسی صحت آنها، از راه کشف سیستم ارجاعی روایات به آیات و دریافت جایگاه این میراث عظیم در جهان‌بینی‌اسلامی، اهمیت داشته و دارد. ویژگی‌های معرفتی منحصربه‌فرد عصرحاضر، استفاده از مباحث جدیدروش‌شناختی مانند معناشناختی‌شناختی را در این زمینه نیز حائز اهمیت‌می‌کند. از عرصه‌های‌مهم معناشناسی‌شناختی،بررسی نظام«موافقت‌تعبیری»آیات و روایات به‌عنوان متونی چندلایه، در گونۀمقایسه و داوری استعاری، به‌نام«موافقت‌استعاری» است. دریافت نظام این موافقت، پذیرش استعاره‌ها ومعارف را، به‌ویژه در موضوعات اعتقادی(و انتزاعی) مانند جایگاه اهلبیت(ع)، خردمندانه‌ترمی‌نماید. در پژوهش میان‌رشته‌ای حاضر، بر پایة نظریۀ موافقت‌تعبیری، امکان اثبات کشف نظام ارجاعی در موافقت‌استعاریِ روایات به‌روش توصیفی-تحلیلی واکاوی‌شده و با تکیه بر اقسام استعارۀمفهومی، به‌خصوص درمورد اهلبیت(ع)، گونه‌های رابطۀ شبکه‌ای در موافقت‌استعاری برخی از روایات با آیات کشف شده‌است تا ضمن تبیین چگونگی کاربرد سودمند و اجتناب‌ناپذیر آن، بستر فهمِ نگاه والای متون دینی در باور به جایگاه اهلبیت(ع) نیز فراهم‌شود. نمونه‌های بررسی‌شده، نشان از پیوند وسیع روایات و قرآن است؛همان‌طور که کشف استعاره‌های‌ساختاری روایات مانند«زندگی سفر، تجارت، مزرعه است»، سیستم شبکه‌ای با آیات در زمینه‌های صراط،هادی،زاد،مرکب/خریدار وفروشنده،کالاوثمن،سود و زیان/ زارع، بذر،دانه و محصول شکل می‌دهد که دلیل بر صحت نظام ارجاعی موافقت‌استعارۀساختاری است؛در استعاره‌های‌جهتی و وجودی، اقسام موافقت‌استعاری روایت با مضمون یا استعارۀآیه، موافقت مضمونی روایت با استعارۀآیه، نیز چنین است. رابطۀ طولی در موافقت‌استعاری‌ـ‌نوآوری این پژوهش‌ـ،مبنای استعاره‌های فرعی دیگری در روایات است که صحت آنها نیز از این طریق قابل‌اثبات است. مانند آن‌که صراط وهادی را ائمه(ع)؛ توشۀسفر را محبت اهلبیت(ع)؛ مرکب سفر را کشتی اهلبیت(ع)؛ بذر و دانه را معرفت ائمه(ع) و...شمرده‌اند.
)