رهیافت ادبی نو در علت اختلاف عددی منادا و جواب آن در آیه «رَبِّ ارجِعُونِ»

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن و علوم، مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، مجتمع آموزش عالی زبان، ادبیات و فرهنگ شناسی ، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

10.22034/alls.2022.7258

چکیده

در نگرش بیشتر مفسران، واژه «ربِّ» در آیه «ربِّ ارجِعونِ» (سوره مؤمنون، آیه 99) منادا، و جمله «ارجِعُونِ» جواب آن است. به‌طور طبیعی جواب ندا باید از نظر عدد با منادی یکی باشد و فعل در این آیه، بایستی به شکل مفرد به‌کار می‌رفت. ازآنجاکه «ارجعونِ» به هیئت جمع آمده، هم‌نشینی این دو تعبیر در جمله پیش‌گفته سؤال‌برانگیز شده است. بیشتر مفسران شیعه و سنی بر این باورند که مخاطبِ «ارجعونِ» خداوند است و فعل به انگیزه احترام و تعظیم به‌صورت جمع آمده است؛ ولى با توجه به اینکه این تعبیر در زبان عربى به‌ویژه در قرون گذشته رایج نبوده است، تفسیر مزبور، از قبیل تحلیل ادبی قرآن‌ با الگوی شاذ خواهد بود که شایسته نیست و ضعف این تفسیر را نشان می‌دهد. مقاله پیش رو بر آن است که با ارائه گزارشی کامل به روش توصیفی ـ تحلیلی از دیدگاه دانشمندان شیعه و سنی درباره آیه و بررسی و نقد آن‌ها، رهیافتی نو و هم‌راستا با هنجارهای زبانی برای حل این مشکل ارائه کند. بر اساس الگوی گفتاری که در تفاهم عرفی بین کاربران زبان ثابت است، ، دو نفر که نمایندگی گروهی را برعهده دارند، هنگام گفت‌وگو و خطاب قراردادن یکدیگر از ضمیرهای جمع استفاده می‌کنند؛ درحالی‌که روی سخن هریک با شخص مقابل است و فقط از او نام می‌برد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم (محقق: أسعد محمد الطیب). مکتبة نزار مصطفى الباز.
  3. ابن‌جنی، عثمان. (بی‌تا). الخصائص. دار الکتب العلمیة.
  4. ابن‌شجری، هبةالله. (1412ق). أمالی ابن‌‌الشجری. مکتبة الخانجی.
  5. ابن‌شهرآشوب، مازندرانی. (1410ق). متشابه القرآن ومختلفه‏. بیدار.
  6. ابن‌عاشور، محمد. (بی‌تا). التحریر والتنویر. بی‌جا.
  7. ابن‌عرب‌شاه، ابراهیم. (بی‌تا). الأطول. دار الکتب العلمیة.
  8. ابن‌مسعود، احمدبن‌علی. (بی‌تا). مراح الأرواح (مصحح: على محمد مصطفى). دار الحیاء التراث العربی.
  9. ابن‌ناظم، بدرالدین. (1422ق). المصباح فی المعانی والبیان والبدیع. دار الکتب العلمیه.
  10. ابن‌هشام، عبدالله. (بی‌تا). أوضح المسالک (محقق: محمد محیى‌الدین عبدالحمید). المکتبة العصریة.
  11. ابوحیان، محمد. (1420ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید (محقق: صدقی محمد جمیل). دار الفکر.
  12. آلوسی، سیدمحمود. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (محقق: على عبدالبارى عطیة). دار الکتب العلمیة.
  13. بغدادی، عبدالقادر. (1418ق). خزانة الأدب ولب لباب لسان العرب (محقق: محمد نبیل طریفی). دار الکتب العلمیة.
  14. بیضاوی، عبدالله. (1418ق). أنوار التنزیل وأسرار التاویل (محقق: محمد عبدالرحمن المرعشلى). دار إحیاء التراث العربی.
  15. تفتازانی، مسعود‌بن‌عمر. (1425ق). المطول. دار إحیاء التراث العربی.
  16. جرجانی، عبدالقاهر. (بی‌تا). أسرار البلاغة فی علم البیان. دار الکتب العلمیة.
  17. جرجانی، میرسیدشریف. (بی‌تا). حاشیة علی الکشاف. بی‌جا.
  18. حسن، عباس. (1367ش). النحو الوافی. ناصرخسرو.
  19. حمیری، نشوان. (1420ق). شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم‏ (مصحح: مطهربن‌على اریانى، و یوسف محمد عبدالله، و حسین‌بن‌عبدالله عمرى). دار الفکر.
  20. خطیب قزوینی، محمد. (بی‌تا). الإیضاح فی علوم البلاغة. دار الکتب العلمیة.
  21. خفاجی، احمد. (1418ق). شفاء الغلیل فیما فی کلام العرب من الدخیل. دار الکتب العلمیة.
  22. دهخدا، علی‌اکبر. (1377ش). لغت نامه. دانشگاه تهران.
  23. رضى‌الدین استرآبادى، محمدبن‌حسن. (1384ش). شرح الرضی‌ الدین استرآبادی علی الکافیة. مؤسسة الصادق.
  24. زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. دار الکتاب العربی.
  25. زیدان، جرجی. (1379ش). تاریخ تمدن اسلام (مترجم: علی جواهرکلام). امیرکبیر.
  26. سبکی، علی‌بن‌عبدالکافی. (بی‌تا). عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح. المکتبة العصریة.
  27. سیالکوتی، عبدالحکیم. (1362ش). حاشیة السیالکوتی علی کتاب المطول. الرضی‌الدین استرآبادی.
  28. سیوطی، جلال‌الدین. (1416ق). تفسیر الجلالین. مؤسسة النور.
  29. سیوطی، جلال‌الدین. (بی‌تا). الإقتراح. أدب الحوزه.
  30. شبر، سیدعبدالله. (1407ق). الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین. مکتبة الالفین.
  31. شریف لاهیجی، محمدبن‌علی. (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی (محقق: میرجلال‌الدین حسینى ارموى). داد.
  32. صادقی تهرانی، محمد. (1365ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. فرهنگ اسلامى.
  33. صبان، محمد. (بی‌تا). حاشیة الصبان على شرح الأشمونى على ألفیة ابن‌مالک (محقق: عبدالحمید هنداوى). المکتبة العصریة.
  34. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامى.
  35. طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (1377ش). تفسیر جوامع الجامع. دانشگاه تهران.
  36. طبری، ابوجعفر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. دار المعرفة.
  37. طریحی، فخرالدین. (1375ش). مجمع البحرین (محقق: سیداحمد حسینى). کتابفروشى مرتضوى.
  38. طنطاوی، سیدمحمد. (بی‌تا). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. بی‌جا.
  39. طوسی. محمدبن‌حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. دار إحیاء التراث العربى.
  40. عکبری، عبدالله. (بی‌تا). التبیان فی إعراب القرآن. بیت الأفکار الدولیة.
  41. فخر رازی، ابوعبدالله. (1420ق). مفاتیح الغیب. دار إحیاء التراث العربی.
  42. فراء، ابوزکریاء. (بی‌تا). معانی القرآن (محقق: أحمد یوسف نجاتى، و محمد على نجار، و عبدالفتاح اسماعیل شلبى). دار المصریة.
  43. فیض کاشانی، ملامحسن. (1418ق). الأصفی فی تفسیر القرآن (محقق: محمدحسین درایتى، و محمدرضا نعمتى). دفتر تبلیغات اسلامى.
  44. فیومی، احمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعى‏. مؤسسة دار الهجرة.
  45. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار. دار إحیاء التراث العربی.
  46. مدنی شیرازی، سیدعلی‌خان. (1384ش). الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول‏. مؤسسة آل البیت‰ لإحیاء التراث.
  47. مدنی شیرازی، سیدعلی‌خان. (بی‌تا). الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة. ذوی القربی.
  48. مکارم شیرازی، ناصر. (1421ق). الأمثل فی تفسیر کتاب اللّه المنزل. مدرسه امام على‌بن‌ابى‌طالب†.
  49. ملاحویش، عبدالقاهر. (1382ق). بیان المعانی. الترقی.
  50. المهدی، صلاح‌بن‌علی. (بی‌تا). النجم الثاقب. مؤسسة الإمام زید‌بن‌علی الثقافیة.
  51. نحاس، ابوجعفر. (1421ق). إعراب القرآن. دار الکتب العلمیة.
  52. نیشابوری، محمود. (1416ق). إیجاز البیان عن معانی القرآن (محقق: حنیف‌بن‌حسن القاسمى). دار الغرب الإسلامی.
مطالعات زبان و ادبیات عربی
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
بهار و تابستان 1402
خرداد 1402
صفحه 21-42

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار