نظریه روح معنا از نگاه دانشوران یکصد سال اخیر در حوزه علمیه قم (با تأکید بر دیدگاه‌های امام خمینی، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات، دانشگاه مفید، قم، ایران.

10.22034/alls.2023.15301.1070

چکیده

بر اساس نظریه وضع الفاظ بر ارواح معانی یا به اختصار، نظریه «روح معنا»، الفاظ بر روح معنای مشترک بین مصادیق گوناگون وضع شده‌اند و خصوصیات مصادیق در وضع الفاظ دخالتی ندارد. طبق این دیدگاه، مراد از الفاظ متشابهی چون عرش، کرسی، لوح، قلم و... در کتاب و سنت، نه معنای ظاهری آن‌هاست و نه معنای مجازی آن‌ها، بلکه معنای آن‌ها چنان گسترده است که شامل مصادیق غیرمادی هم می‌شود.
نظریه روح معنا در اصل برای توجیه الفاظ متشابه قرآن مطرح شده است؛ ولی می‌توان آن را به طور کلی آن را در دسته نظریه‌های کلان در لغت‌شناسی طبقه‌بندی نمود. این دیدگاه را برای نخستین بار غزالی مطرح کرد و پس از او بسیاری از بزرگان اندیشه اسلامی آن را پذیرفته‌اند. این نظریه در سده اخیر و در حوزه علمیه قم مجال طرح مجددی یافته است و به این منظور، به طور ویژه دیدگاه سه عالم برجسته در حوزه علمیه قم یعنی امام خمینی، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی درباره این نظریه، از منظرها و با رویکردهای گوناگون شایسته بررسی است.
در این مقاله تقریر هر یک از این سه بزرگوار از این نظریه و شباهت‌ها و تفاوت‌های تقریر آنان و امتیاز و برجستگی دیدگاه آنان در طرح این نظریه مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

این مقاله با حمایت دبیرخانه دائمی کنگره یک‌صدمین سالگشت باز تأسیس حوزۀ علمیه قم و دستاوردها و نکوداشت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایریŠ تألیف شده است.

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. اردبیلی، سیدعبدالغنی. (۱۳۸۱). تقریرات فلسفه امام خمینی. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  3. جوادی آملی، عبدالله. (13۷۸ به بعد). تسنیم. مرکز نشر اسراء.
  4. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۴). سرچشمه اندیشه. مرکز نشر اسراء.
  5. خمینی، سیدروح‌الله. (۱۳۷۰). آداب الصلوة. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  6. خمینی، سیدروح‌الله. (1386). شرح چهل حدیث. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  7. خمینی، سیدروح‌الله. (۱۳۸۱). شرح دعاء السحر. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  8. خمینی، سیدروح‌الله. (1376). مصباح الهدایة إلی الخلافة و الولایة. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  9. خمینی، سیدمصطفی. (1376). تحریرات فی الأصول. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  10. خمینی، سیدمصطفی. (1418ق). تفسیر القرآن الکریم. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  11. سبزواری، ملاهادی. (1360). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة. المرکز الجامعی للنشر.
  12. سبزواری، ملاهادی. (1372). شرح الأسماء (شرح دعاء الجوشن الکبیر). تحقیق نجفقلی حبیبی. انتشارات دانشگاه تهران.
  13. سبزواری، ملاهادی. (1369ـ1379). شرح المنظومة. نشر ناب.
  14. سبزواری، ملاهادی. (1383). أسرار الحکم‏. تصحیح کریم فیضی. مطبوعات دینی.
  15. شیرازی، صدرالدین محمد. (۱۳۸۲). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الاربعة. انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  16. شیرازی، صدرالدین محمد. (1354). المبدأ و المعاد. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی‏. انجمن حکمت و فلسفه ایران‏.
  17. شیرازی، صدرالدین محمد. (13۶۶). تفسیر القرآن الکریم. انتشارات بیدار.
  18. شیرازی، صدرالدین محمد. (1387). سه رساله فلسفی‏. مقدمه و تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  19. شیرازی، صدرالدین محمد. (1366). شرح أصول الکافی‏. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  20. شیرازی، صدرالدین محمد. (1363). مفاتیح الغیب. تصحیح محمد خواجوی. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  21. طباطبایی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن. دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  22. طباطبایی، محمدحسین. (بی‌تا). حاشیة الکفایة. بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  23. غزالی، ابوحامد محمد. (بی‌تا). إحیاء علوم الدین‏. دار الکتاب العربی.
  24. غزالی، ابوحامد محمد. (۱۴۱۱ق). جواهر القرآن. دار احیاءالعلوم.
  25. غزالی، ابوحامد محمد. (۱۴۱۶ق). مجموعة رسائل الإمام الغزالی.‏ انتشارات دار الفکر.
  26. فناری، محمدبن‌حمزه. (1374). مصباح الأنس (شرح مفتاح الغیب). تصحیح محمد خواجوی. انتشارات مولی.
  27. فیض کاشانی، ملامحسن. (1375). أصول المعارف. تعلیق و تصحیح و مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  28. فیض کاشانی، ملامحسن. (1415ق). الصافی. انتشارات الصدر.
  29. فیض کاشانی، ملامحسن. (1387، الف). المعارف. تصحیح و تعلیق حسن قاسمی. مدرسه عالی شهید مطهری.
  30. فیض کاشانی، ملامحسن. (1387، ب). رسایل فیض کاشانی‏. تصحیح بهراد جعفری. انتشارات مدرسه عالی شهید مطهری (کنگره فیض کاشانی).
  31. فیض کاشانی، ملامحسن. (1387، ج). قرة العیون فی أعز الفنون. تصحیح و تعلیق حسن قاسمی. مدرسه عالی شهید مطهری.
  32. فیض کاشانی، ملامحسن. (۱۳۷۹). علم الیقین. ترجمه حسین استادولی. انتشارات حکمت.
  33. فیض کاشانی، ملامحسن. (1428ق). عین الیقین الملقب بالأنوار و الأسرار. دار الحوراء.
  34. قمی، قاضی سعید. (1379). شرح الأربعین. تصحیح نجفقلی حبیبی. مرکز نشر میراث مکتوب.
  35. قمی، قاضی سعید. (1415ق‏). شرح توحید الصدوق‏. تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی‏. انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
  36. لاهیجی، ‌فیاض. (1383). گوهر مراد. نشر سایه‏.
مطالعات زبان و ادبیات عربی
دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2
پاییز و زمستان 1402
شهریور 1402
صفحه 5-22

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار