الگوی جدید واژه شناختی در سده اخیر حوزه علمیه قم

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، مجتمع آموزش عالی زبان، ادبیات و فرهنگ شناسی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

10.22034/alls.2024.17356.1080

چکیده

چکیده
بهره‌گیری از علوم ادبی برای ورود به زبان قرآن و فهم صحیح پیام الهی ضروری است، پژوهش‌های انجام شده در دوره‌های مختلف نسبت به علوم ادبی، راه را برای بهره برداری بهتراز زبان قرآن و فهم پیام الهی هموار ساخته‌اند، بررسی تحولات سده اخیر حوزه علمیه قم در زمینه واژه‌شناسی زبان قرآن مورد اهتمام این پژوهش می‌باشد. برخی مفسران برای معنا‌شناسی دقیق واژگان قرآنی، از علوم لغت، صرف، نحو، بلاغت و... بهره جسته و بخش مستقلی با عنوان «اللغة و الصرف» به آن اختصاص داده‌اند، گرچه برخی علم صرف را به‌عنوان یک علم واقعی قبول نکرده و آن را نوعی ذوقیات نفسانی و استحسانات محافل علمی دانسته است. درعین حال روش معنا‌شناسی واژه‌های قرآنی آنان در تفسیر، تحوۤل جدیدی در صد سال اخیرحوزه علمیه قم می‌تواند به حساب آید. برخلاف روش رایج درعلم صرف، برای شناخت لازم و متعدی راهکار جدیدی ارائه داده‌اند، در قواعد اعلال روش جدید مبتنی بر «تبعیۤت حرکت» یا «سکون حرف» زمینه ساز تحوۤل بزرگی در قواعد اعلال می‌شوند. ارجاع معانی متعدد به یک معنا تحول دیگری در معنا‌شناسی است. با ارائه ملاک جدیدی برای اشتقاق کلمه (وجود دو وضع نوعی در مادّه و هیئت هر کلمه)، بسیاری از معانی ارائه شده برای اشتقاقات لغوی و صرفی را باطل دانسته‌اند. در این پژوهش تحوۤلات جدید سده اخیر حوزه در زمینه الگوی جدید معنا‌شناسی واژگان قرآن در تفسیر، بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


این مقاله با حمایت دبیرخانه دائمی کنگره یک‌صدمین سالگشت باز تأسیس حوزۀ علمیه قم و دستاوردها و نکوداشت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایریŠ تألیف شده است.

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌جنی، عثمان. (1373ق). المنصف. دار إحیاءالتراث القدیم.
  3. ابن‌عصفور، الإشبیلی. (بی‌تا). الممتع فی‌الصرف. محقق: فخرالدین غباوه. دارالمعرفه.
  4. ابن‌فارس، احمد. (1399ق). معجم مقائیس‌اللغة. محقق: عبدالسلام هارون. دارالفکر.
  5. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم. (1414ق). لسان‌العرب. دار صادر، سوم.
  6. ابن‌هشام، جمال‌الدین. (1387). مغنی‌الأدیب. تحقیق جمعی از اساتید. مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ششم.
  7. استرآبادی، محمد‌بن‌حسن. (1389). شرح کافیة ابن‌الحاجب. تحقیق یوسف حسن عمر. دارالمجتبی.
  8. استرآبادی، محمد‌بن‌حسن. (1395ق). شرح شافیة ابن‌الحاجب. دارالکتب العلمیه.
  9. تفتازانی، مسعود. (1372). جامع‌المقدمات، شرح التصریف. تصحیح و تعلیق مدرس افغانی. انتشارات هجرت.
  10. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد. (1990م). صحاح‌اللغة. دارالعم للملایین، چهارم.
  11. خمینی، سیدمصطفی. (1376). تفسیر القرآن‌الکریم. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  12. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (1404ق). المفردات فی غریب‌القرآن. دفتر نشر کتاب، دوم.
  13. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن. (1346). البهجة‌المرضیة فی شرح‌الألفیة. تحقیق: سیدقاسم الحسینی. دارالحکمه، چهارم.
  14. شرتونی، رشید. (1417ق). المبادی‌العربیة، قسم الصرف. مؤسسه دارالذکر.
  15. شرتونی، سعید الخوری. (1403ق). أقرب‌الموارد فی فصح العربیة والشوارد. مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفیŠ.
  16. شیخ بهایی. (1372). الصمدیة (چاپ در جامع‌المقدمات). تصحیح و تعلیقه مدرس افغانی. مؤسسه انتشارات هجرت.
  17. الصبۤان، محمد‌بن‌علی. (1363). حاشیة الصبۤان علی شرح‌الأشمونی. منشورات الرضی، دوم.
  18. طبرسی، فضل‌بن‌حس7ن. (1372). تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی. ناصرخسرو، سوم.
  19. علیدوست، ابوالقاسم. (1383). سلسبیل فی أصول‌التجزئة والإعراب. دارالأسوة للطباعة والنشر، دوم.
  20. غلائینی، شیخ مصطفی. (1362). جامع الدروس‌العربیة. انتشارات ناصرخسرو.
  21. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. (1407ق). کتاب العین. مؤسسة النشرالإسلامی.
  22. فیومی، احمدبن‌محمد المقرۤی. (1414ق). المصباح‌المنیر فی غریب الشرح‌الکبیر للرافعی. مؤسسه دارالهجره، دوم.
  23. المبرد، محمد‌بن‌یزید. (1415ق). المقتضب. تحقیق محمد عبدالخالق عضیمة. وزارة الأوقاف، لجنة إحیاء التراث الإسلامی.
  24. نظام‌الدین، حسن‌بن‌محمد. (1428ق). شرح النۤظۤام علی‌الشافیة. مؤسسه دارالحجة(عج) للثقافه.
  25. هندی، علی‌بن‌حسام‌الدین. (1948م). کنزل‌العمال فی سنن الأقوال والأفعال. تحقیق محمود عمر دمیاطی. دارالکتب الإسلامیه.