بازخوانی مفهوم ساخت‌واژه «قَاسَمَهُما» در آیۀ شریفۀ «وَ قَاسَمَهُما إِنِّی لَکُما لَمِنَ النَّاصِحین»

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح چهار حوزه علمیه و دانشجوی دکتری مدرسی معارف قرآن و حدیث، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

2 استادیار دانشکده علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم ، ایران

3 استادیار گروه قرآن و متون اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

10.22034/alls.2025.20145.1096

چکیده

یکی از جلوه‌های اعجاز قرآن کریم، واژه‌گزینی دقیق و هدفمند آن است. قرآن، هم در انتخاب واژگان و هم در کاربرد آن‌ها در بافت‌های گوناگون زبانی، هماهنگ با سیاق معنایی و واقعیت بیرونی عمل می‌کند. یکی از واژگان قرآنی که مورد توجه مفسران قرار گرفته و دیدگاه‌های متعددی درباره مفهوم‌شناسی آن مطرح شده، ساخت واژه «قاسَمَهُما» در آیه «وَ قاسَمَهُما إِنِّی لَکُما لَمِنَ النَّاصِحینَ» (اعراف: ۲۱) است که تنها یک‌بار در قرآن به‌کار رفته است. این پژوهش با روش تحلیلی–توصیفی به بررسی مفهوم این واژه پرداخته و دیدگاه‌های مفسران را نقد و تحلیل می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مفسران هشت معنا برای این واژه ارائه کرده‌اند، از جمله: ثلاثی مجرد، تعدیه ثلاثی مجرد، باب إفعال، مشارکت، مبالغه، اجتهاد، موالات و تکرار. با بررسی ساختار واژه و تحلیل سیاق آیه، و با توجه به واقعیت بیرونی جریان، پژوهش حاضر به این نتیجه می‌رسد که مفهوم اصلی این ساختار، دلالت بر «تکرار و استمرار پدیده سوگند» دارد. به این معنا که ابلیس برای فریب آدم و حوا، سوگندهای متعددی ادا کرد تا اعتماد آنان را جلب کند. این نتیجه، نشان‌دهنده انتخاب حکیمانه واژگان در قرآن کریم و هماهنگی آن‌ها با سیاق آیات است.
 

تازه های تحقیق

 

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

قراءة نقدیة لمفهوم صیغة "قَاسَمَهُمَا" فی الآیة الکریمة "وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ"

نویسندگان [العربیة]

  • محمد علیزاده 1
  • هادی النصیری 2
  • محمدهادی المنصوری 3
1 قم پردیسان جاده کهک خ نجات خواه مجتمع روحانی
2 جامعة علوم وتربیة القرآن الکریم
3 جامعة التربیة
چکیده [العربیة]

یُعدّ اختیار الألفاظ من أبرز مظاهر الإعجاز البیانی فی القرآن الکریم، إذ یتّسم النص القرآنی بدقّة انتقاء مفرداته وملاءمتها للسیاقات اللغویة المختلفة، بما ینسجم مع المنظومة الدلالیة والواقع الخارجی. ومن الألفاظ التی أثارت اهتمام المفسرین وتعددت آراؤهم حول دلالتها، صیغة "قَاسَمَهُمَا" الواردة فی قوله تعالى: ﴿وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ﴾ (الأعراف: 21)، وهی صیغة لم ترد إلا مرة واحدة فی القرآن الکریم. یتناول هذا البحث مفهوم هذه الصیغة بالتحلیل والنقد، مستخدمًا المنهج الوصفی التحلیلی، مع مراجعة دقیقة لآراء المفسرین. وقد توصّلت الدراسة إلى أنّ المفسرین قدّموا ثمانیة تفسیرات مختلفة لهذه الکلمة، وهی: الفعل الثلاثی المجرد، التعدیة من الثلاثی، صیغة الإفعال، المشارکة، المبالغة، الاجتهاد، الموالاة، والتکرار. وبعد تحلیل البنیة الصرفیة والسیاق القرآنی، مع مراعاة الواقع الخارجی للقصة، خلص البحث إلى أنّ الدلالة الأقوى لهذه الصیغة تشیر إلى "التکرار والاستمرار فی الحلف"، أی أنّ إبلیس قد أقسم لآدم وحواء مرارًا وتکرارًا، بهدف خداعهما واستدراج ثقتهما. وتُبرز هذه النتیجة الحکمة البالغة فی اختیار الألفاظ القرآنیة، وانسجامها العمیق مع السیاق الدلالی للآیات.
 

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الدلالة المفاهیمیة
  • قَاسَمَهُمَا
  • الاختیار الحکیم
  • صیغة المصطلح
  • التکرار