واکاوی پادگفتمان‌های حاکم بر مناظرۀ امام صادق (ع) و ابن‌أبی‌العوجاء

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

گروه آموزش زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

10.22034/alls.2025.21854.1150

چکیده

دوران امامت امام صادق (ع)، با توجه به فضای سیاسی متزلزل آن عصر، با نهضت‌ها و جنبش‌های فکری متعددی همراه بود. ایشان با بهره‌گیری هوشمندانه از این شرایط، در مسیر روشنگری افکار عمومی و معرفی مکتب اصیل اسلامی، از شیوه‌های علمی گوناگون، به‌ویژه مناظره با اندیشمندان برجستۀ مکاتب مختلف استفاده کرد. یکی از مناظره‌های مهم ایشان، در موضوع توحید، با ابن‌أبی‌العوجاء، ملحدی مادی‌گرا و از دانشمندان زبردست آن زمان، صورت گرفت. پژوهش حاضر با هدف تبیین راهبردها و استراتژی‌های امام صادق× در ارتقای فکری جامعۀ خویش، و با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد نشانه‌ـ‌معناشناسانه، به بررسی کارکردهای پادگفتمان‌ها در فرایند تغییر معنا و تحکیم و تثبیت آن در این مناظره می‌پردازد. در واقع، این پژوهش به واکاوی پادها یا همان راهبردهایی می‌پردازد که در قالب چتر گفتمانی و حاشیۀ امن معنایی، نقطۀ ثقل گفتمان مرکزی را تقویت و تثبیت می‌کنند. بر این اساس، مقالۀ پیش‌رو در پی پاسخ به این پرسش است که امام صادق (ع) چگونه با بهره‌گیری از پادسازی، فرایند تغییر معنا را هدایت کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ایشان با ژرف‌نگری و دقت، از پادهای متنوعی چون پرسشگری، ارجاعی، تأکیدی، تأملی، تمثیلی و همسویی، متناسب با اندیشۀ ابن‌أبی‌العوجاء، برای تقویت هستۀ مرکزی گفتمان خود بهره برده و مخاطب را به شکست و سکوت در برابر حقیقت کشانده است.
 
 

تازه های تحقیق

 

 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل الاستراتیجیات السائدة على مناظرة الإمام الصادق (ع) وابن‌أبی‌العوجاء

نویسنده [العربیة]

  • ناهید نصیحة
Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Farhangian University
چکیده [العربیة]

ارتبطت فترة إمامة الإمام الصادق (ع) بحرکات وثورات فکریة متعددة، نتیجةً للأجواء السیاسیة المضطربة آنذاک. وقد سعى الإمام× إلى استثمار هذه الظروف لنشر الوعی فی المجتمع، وتعریفه بالمدرسة الإسلامیة الأصیلة. وفی هذا السیاق، اعتمد أسالیب علمیة متنوعة، کان من أبرزها أسلوب المناظرة مع کبار شخصیات المذاهب الفکریة المختلفة. ومن أبرز تلک المناظرات، مناظرته فی موضوع التوحید مع ابن أبی العوجاء، الملحد المادی، الذی یُعد من کبار مفکری ذلک العصر. یهدف هذا المقال إلى بیان استراتیجیات الإمام الصادق× فی الارتقاء الفکری بمجتمعه، من خلال تحلیل هذه المناظرة، وذلک باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی، ومن خلال منظور السیمیائیات الدلالیة، لدراسة وظائف الخطاب المُهیمِن فی عملیة تغییر المعنى وتثبیته وتکریسه. ترکّز الدراسة على تحلیل آلیات الهیمنة الخطابیة التی تدعم ـ تحت مظلة الخطاب وهامشه الآمن ـ نقطة الارتکاز المرکزیة للخطاب وتُحکمها. ومن هنا، یسعى المقال للإجابة عن السؤال الآتی: کیف قدّم الإمام الصادق (ع) عملیة تغییر المعنى من خلال تلک الاستراتیجیات؟ تشیر نتائج البحث إلى أن الإمام× استخدم، بعمق وبصیرة، استراتیجیات متعددة مثل: التساؤل، والإحالة، والتأکید، والتأمل، والتمثیل، والمواءمة، بما یتناسب مع فکر ابن أبی العوجاء، وذلک لدعم النواة المرکزیة لخطابه، مما أدى إلى إخفاق المحاور وصمته أمام قوة الحجة ووضوح الحق.
الکلمات المفتاحیة: الاستراتیجیة؛ المناظرة؛ الإمام الصادق (ع)؛ ابن أبی العوجاء.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المضادّة الخطابیة
  • المناظرة
  • الإمام الصادق علیه‌السلام
  • ابن أبی‌العوجاء