نقش بافت زبانی در معنا‌شناسی واژگان بر اساس محور هم‌‌نشینی؛ (بررسی واژه «جهل» در قرآن و شعر جاهلی)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه تهران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مترجمی زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران.

10.22034/alls.2024.17660.1081

چکیده

«جهل» از مفاهیم مهم، پیچیده و پرکاربردی است که در متن قرآن به‌عنوان یکی از واژگان کلیدی به‌حساب می‌آید. فراوانی بسامد این واژه و مشتقات آن، بیانگر اهمیت آن در قرآن است. پژوهشگران و مفسران در خوانش‌ها و مطالعات خود همواره به بررسی معناشناختی این واژه پرداخته‌اند، اما در بسیاری از موارد، بدون در نظر گرفتن نقش واژگان در بافت زبانی، اغلب به معانی‌ای رسیده‌اند که با روابط هم‌بافتی (Cotext) در محور هم‌نشینی (Syntagmatic) هم‌سو نیست. این مقاله با در نظر گرفتن نقش واژگان هم‌بافت در قرآن و شعر جاهلی می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد: براساس نقش واژگان هم‌بافت در محور هم‌نشینی، معنای واژه «جهل» به چه حوزه معنایی- رفتاری تعلق دارد؟ نوشتار حاضر با رویکرد معناشناسی شناختی و براساس روش تحلیلی- توصیفی، در پی واکاوی مفهوم این واژه با توجه به واژگان هم‌بافت در محور هم‌نشینی است. در پایان، به این نتیجه رسیده است که در بسیاری موارد، حوزه معنایی مفهوم مورد نظر، یک حوزه انفعالی است. این نتیجه، بیانگر عدم کاربرد این واژه در مقابل واژه «علم» در برخی نمونه‌ها نیست، بلکه کشف وجه دیگری از کاربرد این واژه براساس روابط متنی است که به حوزه انفعالی- رفتاری تعلق دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

دور السیاق اللغوی فی دلالات الکلمات على أساس محور الائتلاف دراسة کلمة "الجهل" فی القرآن والشعر الجاهلی

نویسندگان [العربیة]

  • قاسم عزیزی مراد 1
  • سمانه کندمی 2
1
2
چکیده [العربیة]

"الجهل" هو أحد أهم المفاهیم وأکثرها تعقیداً وانتشاراً، حیث یعتبر من الکلمات الأساسیة فی نص القرآن الکریم. ویشیر تکرار هذه الکلمة ومشتقاتها إلى أهمیة هذه الکلمة فی القرآن. ویدرس الباحثون والمفسرون دائما دلالات هذه الکلمة فی قراءاتهم ودراساتهم، ولکنهم توصلوا فی کثیر من الأحیان إلى معانی لا تتماشى مع العلاقات السیاقیة فی محور الائتلاف دون النظر إلى دور الألفاظ فی السیاق اللغوی. یحاول هذا المقال وبالنظر إلى دور الکلمات السیاقیة فی القرآن والشعر الجاهلی، الإجابة عن هذا السؤال: إلى أی مجال دلالی سلوکی ینتمی معنى کلمة الجهل انطلاقا من دور الکلمات السیاقیة فی محور الائتلاف؟ یعتمد هذا المقال على المنهج الدلالی المعرفی وعلى المنهج الوصفی التحلیلی من أجل تحلیل معنى هذه الکلمة على ضوء کلمات السیاق نفسه فی محور الائتلاف. وفی النهایة تم التوصل إلى أن المجال الدلالی للمفهوم المطروح مجال سلبی، وهذه النتیجة لا تدل على عدم استخدام هذه الکلمة مقابل کلمة "العلم" فی بعض الأمثلة،  بل تکشف عن جانب آخر لاستخدام هذه الکلمة یعتمد على العلاقات النصیة التی تنتمی إلى المجال السلوکی السلبی.